دستگاه سونوگرافی یکی از تجهیزات مهم در دامپزشکی محسوب میشود. با توجه به این که حیوانات قادر به شرح حال و اعلام بیماری خود نیستند، بنابراین دامپزشک به یک تصویر از فضای داخلی بدن وی نیاز دارد تا بتواند از مشکلات آن آگاه شود و درمان را آغاز کند. برخورداری از دستگاه سونوگرافی یک مزیت بزرگ برای دامپزشکان به حساب میآید. دامپزشک با دستگاههای سونوگرافی امکان تصویربرداری از فضای داخلی بدن دامهایی مانند گاو، گوسفند، اسب، بز، سگ، گربه و... را خواهد داشت.
از دستگاههای سونوگرافی دامپزشکی برای کاربردهایی نظیر تشخیص آبستنی (حاملگی)، تعیین جنسیت، تشخیص دوقلوزایی، بینظمیها و بیماریهای باروری تخمدان، تایید تخمکگذاری و ارزیابی فیزیولوژی جسم زرد، ارزیابی بیماریهای رحمی، تشخیص مرگ جنین، ارزیابی آزمایشها و غدد جنسی ثانوی نریانها، کنترل تغییرات فولیکول و پیشبینی تخمکگذاری، تشخیص آبستنی زودهنگام در گاو و اسب، تشخیص کیستهای سرطانی و تومورهای تخمدانی، عفونتهای رحمی، پیشگیری درمان و کنترل بیماریهای متابولیک مانند کتوزیس، کبد چرب، هایپوکلسمی، مدیریت گاوهای غیر آبستن و ارزیابی گله از نظر وضعیت تولید مثل، مدیریت خرید و فروش دام استفاده میشود. از اوایل دهه 1980 سونوگرافی به عنوان یک روش بیهمتا در دامپزشکی مورد توجه قرار گرفت. استفاده از سونوگرافی برای بررسی وضعیت دامهای بیمار و بیماریهای دامپزشکی روز به روز در حال افزایش است. در بیمارستانهای دامپزشکی شهرهای بزرگ از دستگاههای سونوگرافی مبله (fix or stationary) و یا دستگاههای سونوگرافی قابل حمل یا پرتابل (portable) استفاده میشود. در طی یک دهه اخیر استفاده از دستگاههای سونوگرافی پرتابل به تدریج در تشخیصهای بالینی دامپزشکی رواج یافته است. دامپزشکانی که با دستگاه سونوگرافی کار میکنند اغلب باتجربه و متخصص هستند و میدانند به چه تصویری از بدن حیوان نیاز دارند. از مهمترین ویژگیهای دستگاههای سونوگرافی پرتابل قابل استفاده در دامپزشکی میتوان به حجم كم، وزن پایین، قابلیت استفاده از برق و باطری، قابلیت ذخیره تصویر، پردازش تصویر، قابلیت اتصال به پرینتر و قابلیت اتصال به مانیتور اشاره کرد. امروزه با استفاده از تکنولوژیهای جدید حوزه سونوگرافی و اکوکاردیوگرافی میتوان از انواع حیوانات خانگی و حتی پرندگان تصویربرداری کرد. انجام بیوپسی (نمونهبرداری) تحت هدایت دستگاههای سونوگرافی کمترین خطر و بالاترین کیفیت تصاویر را برای انواع حیوانات خانگی کوچک و بزرگ فراهم میکند.
معیار تقسیم بندی انواع دستگاههای سونوگرافی اهمیت زیادی دارد. آنها را بر حسب حجم و ابعاد، میتوان طبقه بندی کرد. سونوگرافی های مبله (Stationary)، دستگاه هایی ثابت و با کاربرد طولانیتر هستند و میتوانند برای مدت زمان بیشتری به طور پیوسته استفاده شوند مانند بخش های اورژانس بیمارستانها و مراکز درمانی که مراجعین زیادی دارد. دستگاههای سونوگرافی مبله دارای کیبورد، مانیتور بزرگ و کنسول هستند. از این دستگاهها برای تصویربرداریهای تخصصی در کلینیکهای دامپزشکی استفاده میشود. این دستگاهها به دلیل حجم، ابعاد و وزن بالا قابلیت جابجایی زیادی ندارند؛ بنابراین خرید این دستگاهها با توجه به قیمت بسیار بالای آنها، برای کاربرد در مطبهای دامپزشکی توصیه نمیشود. استفاده از دستگاه سونوگرافی مبله برای کلینیکهایی که در آنها غالبا سونوگرافی سگ و گربه انجام میگیرد، توصیه میشود. قیمت این دستگاههای سونوگرافی بسیار بالا است.
دستگاه سونوگرافی پرتابل، نوع دیگری از این دستگاهها است که وزن آنها نسبت به دستگاههای سونوگرافی مبله کمتر است، بنابراین حمل و نقل آسانتری دارند. برخی از دستگاههای پرتابل در حد یک لپتاپ هستند و ممکن است دارای باتری یا بدون باتری باشند. گروهی از دستگاههای سونوگرافی پرتابل، بسیار سبک و کوچک هستند که به آنها اصطلاحا هندهلد (handheld) گفته میشود. دستگاههای سونوگرافی هندهلد وزنی در حدود 400 الی 600 گرم دارند و به نامهای سونوگرافی پرتابل فوق کوچک، سونوگرافی همراه، سونوگرافی جیبی، سونوگرافی شخصی شناخته میشوند. دستگاههای سونوگرافی هندهلد کم حجم هستند و باتری آنها قوی است. دستگاههای سونوگرافی جیبی برای دامداریها و معاینات دامهای سبک و سنگین مناسب ارزیابی میشوند.
دستگاههای سونوگرافی دامپزشکی با اهداف تشخیصی به بازار روانه شدند و برای درمان طراحی نشدهاند. پروب یکی از اصلیترین اجزای دستگاه سونوگرافی دام است. پروب سونوگرافی، با تابش امواج اولتراسونیک به درون بدن حیوان و دریافت موج بازگشت آنها، تصویری از داخل بدن حیوان ایجاد میکند. این امواج توسط پردازشگر بسیار قدرتمند دستگاه به تصویر تبدیل میشوند که بر روی صفحه نمایش یا مانیتور دستگاه سونوگرافی قابل مشاهده است. بنابراین یکی از معیارهایی که در خرید دستگاه سونوگرافی دامپزشکی باید به آن توجه کرد، پروب دستگاه و فرکانس تحت پوشش آن است. هر پروب با فرکانس مشخصی کار میکند، بنابراین دقت دستگاه سونوگرافی دامی تابع پارامترهای مختلفی است. این پارامترها میتوانند در خرید یا فروش دستگاه سونوگرافی دامپزشکی تاثیر مستقیمی داشته باشند. دامپزشکان باید به این نکته توجه داشته باشند که در هنگام خرید دستگاه سونوگرافی گاو یا گوسفند، نیاز به هزینه زیادی نیست. قیمت دستگاه سونوگرافی دامی الزاما به معنای بهتر بودن آن برای کاربر نیست. عوامل مختلفی بر قیمت دستگاههای سونوگرافی دامپزشکی موثر هستند که برند دستگاه، تعداد پروب و اکسسوری، فناوری به کار رفته در ساخت دستگاه، کاربری طراحی شده برای تصویربرداری، قابلیتها و امکانات سختافزاری و نرمافزاری نمونههایی از این عوامل هستند.